Zamość, 05.02.2022

Droga Aniu,

Dzisiaj piszę do Ciebie list w kwestii uczuleń oraz alergii u koni. Czy koń może być na coś uczulony, jeżeli chodzi o kwestie żywieniowe? Jeżeli tak, jakie są najczęstsze przypadki uczuleń i jak je rozpoznać? Czy stosuje się jakieś badania, żeby wychwycić „uczuleniowca”. A druga sprawa to alergie. Czy koń może być w ogóle alergikiem? Jeżeli tak, to znowu, jakie przypadki obserwujemy najczęściej i jak działać? Czy też można wykonywać jakieś badania?

 

Pozdrawiam

Marcin

Lębork, 10.02.2022

Drogi Marcinie,

Konie jak najbardziej mogą cierpieć na różne rodzaje alergii, w tym pokarmowe. Alergie, uczulenia i nietolerancje u tych zwierząt to bardzo obszerny temat. Występują dość powszechnie i znacząco wpływają na jakość i komfort życia. Alergia to patologiczna, nadmierna odpowiedź układu immunologicznego na różne substancje zwane alergenami. Polega na reakcji immunologicznej związanej z powstawaniem swoistych przeciwciał, które po związaniu z antygenem prowadzą do uwolnienia szeregu mediatorów stanu zapalnego powodujących pojawienie się objawów klinicznych. Uczulenia natomiast to zjawisko, gdzie organizm konia produkuje przeciwciała przy jednoczesnym braku objawów klinicznych.  Najczęstsze miejsca zewnętrznej oznaki fizjologicznej aktywności alergii pokarmowej są zwykle widoczne w skórze i w układzie oddechowym. W patogenezie alergii pokarmowej główną rolę odgrywają przeciwciała klasy IgE, które są odpowiedzialne za udział w procesie chorobowym innych komórek immunologicznie kompetentnych, przede wszystkim limfocytów T, w wyniku czego dochodzi do uwalniania cytokin prozapalnych pobudzających limfocyty B, które wyzwalają produkcję przeciwciał IgE.

Alergie pokarmowe to niepożądane reakcje na przetrawione składniki pokarmowe angażujące układ immunologiczny. Reakcje alergiczne wywołane są przez określone białka znajdujące się w niektórych składnikach pokarmowych, jak na przykład białko soi, lucerny czy kukurydzy. Zdarzają się alergie na poszczególne gatunki traw dość często występujących w sianie jak życica. Alergie pokarmowe mogą dotyczyć również owsa, jęczmienia, pszenicy, buraków cukrowych a nawet marchwi. Częstym wyzwalaczem alergii pokarmowej są konserwanty w paszach. Badania wskazują, że alergie pokarmowe występują w przypadku nieszczelności jelit czyli w przypadku uszkodzenia bariery jelitowej, na którą składa się powłoka śluzowa, flora bakteryjna, enzymy jelitowe. Na rozwój choroby może mieć także wpływ szybkość ruchów perystaltycznych. Ryzyka wystąpienia alergii zwiększają się w przypadku przewlekłych chorób układu pokarmowego. Również źrebięta odsadzane gwałtownie wykazują zwiększone ryzyko wystąpienia alergii w przyszłości w porównaniu do źrebiąt odsadzanych stopniowo co związane jest z silnym zaburzeniem flory bakteryjnej jelit podczas gwałtownego odsadzenia.  Przy alergiach pokarmowych mogą występować objawy, z których można wymienić: swędzenie skóry, pokrzywkę, atopowe zapalenie skóry, nadpobudliwość, drażliwość, luźne odchody, bóle brzucha, opuchlizny a także problemy oddechowe. Problemy oddechowe obejmują przekrwienie błony śluzowej nosa, wyciek z nosa, swędzenie nozdrzy, kaszel. Nie tylko połknięty alergen pokarmowy może wywołać takie objawy. Dotyczy to również alergenów pokarmowych, które dostają się do dróg oddechowych w przypadku wdychania białek pokarmowych w postaci kurzu. Pokarmy mogą wywołać także bezobjawową nadreaktywność dróg oddechowych. Objawy kliniczne alergii pokarmowej mogą występować pojedynczo lub być złożone. 

Inną kwestią są nietolerancje pokarmowe u koni i są one niepożądaną reakcją organizmu na pokarm, która nie ma podłoża immunologicznego. Przykładem może być nietolerancja wysłodków buraczanych albo lucerny. Objawami nietolerancji są często problemy żołądkowo- jelitowe, chudnięcie czy zmiany nastrojów.

W przypadku podejrzenia alergii pokarmowej u konia żaden z obecnie dostępnych testów diagnostycznych nie jest miarodajny. Największą wiarygodność daje jedynie dieta eliminacyjna, w której koń przechodzi na najprostszą możliwą dietę, dopóki wszystkie objawy kliniczne nie ulegną poprawie, a następnie „prowokuje się“ jeden nowy produkt spożywczy raz w tygodniu w celu próby zidentyfikowania szkodliwego składnika paszy (soja, lucerna, itd.). Dostępne testy alergiczne w celu zbadania alergii pokarmowej są niewiarygodne ponieważ, często nawet zdrowe konie (niealergiczne) reagują na niektóre alergeny z panelu alergicznego i wykazują pozytywne reakcje (uczulenia) na alergeny, które nie wyzwalają niepożądanej reakcji immunologicznej. Dodatkowo panel alergiczny może nie zawierać alergenu, który wywołuję reakcję immunologiczną.

Schorzenie układu oddechowego koni o podłożu alergicznym nosi miano astmy ze względu na podobieństwa astmy u ludzi. Astma u koni może charakteryzować się łagodnymi i o średnim nasileniu objawami (wcześniej znana jako choroba zapalna dróg oddechowych IAD) oraz ciężkimi objawami (wcześniej znana jako RAO czyli obturacja dróg oddechowych). Łagodna i średnia astma może być stanem przejściowym, natomiast przy zachorowaniu na postać ciężką choroba towarzyszy koniowi przez całe życie. Choroba jest wynikiem nadwrażliwości na alergeny wziewne. Etiologia choroby ma składnik dziedziczny. Częstość występowania astmy u koni ze zdrowymi rodzicami wynosi 10% a w przypadku dwojga rodziców dotkniętych astmą zachorowalność wzrasta do 44%.

Astma o przebiegu łagodnym i średnim dotyczy głównie koni młodych chociaż może wystąpić w każdym wieku i objawia się nietolerancją wysiłku oraz przerywanym kaszlem. Mogą wystąpić objawy podobne do kataru siennego u ludzi. Może występować łzawienie oczu i zaczerwienienie spojówek. Konie z postacią łagodną astmy mogą całkowicie wyzdrowieć.

Astma ciężka charakteryzuje się zwężeniem dróg oddechowych (skurczem oskrzeli i produkcją śluzu). W przeciwieństwie do postaci łagodnej i średniej, konie z postacią ciężką zwykle mają zwiększoną liczbę oddechów w spoczynku. Do objawów o ciężkim nasileniu należy przewlekły kaszel, wydzielina z nosa, nietolerancja wysiłku i trudności w oddychaniu oraz klasyczna linia falowania widoczna wzdłuż dolnej krawędzi żeber, która wynika z przerostu mięśni brzucha od nadmiernej pracy, wspomagających utrudnione oddychanie. W bardzo ciężkich przypadkach konie mogą tracić na wadze i wpadać w anoreksję. Zdarza się wtórne zapalenie płuc o podłożu bakteryjnym i wystąpienie gorączki.

U koni spotyka się dwie różne formy astmy, które mogą występować pojedynczo albo razem. Pierwszy typ związany jest z boksem a drugi z pastwiskiem. Przypadek pierwszy związany jest głównie  z ekspozycją konia na roztocza kurzu i zarodniki grzybów pleśniowych znajdujących się w ściółce jak słoma, nieodpylone trociny czy w sianie. Wdychanie przez konia małych cząsteczek tworzących kurz naraża układ odpornościowy na bakterie i endotoksyny bakteryjne, szczątki owadów i roztoczy, zarodniki grzybów, materiał roślinny taki jak pyłki oraz szkodliwe gazy jak amoniak. Zachorowalność na pierwszy typ astmy jest zdecydowanie bardziej powszechny. Drugi typ dotyczy uczuleń na pyłki traw, kwiatów i drzew.

Stwierdzono, że astma ciężka dotyka 10% -20% koni na półkuli północnej, a łagodna od 60% do nawet 100% w zależności od wielkości populacji i regionu geograficznego. Konie, u których występują objawy subtelne mają zwiększone ryzyko wystąpienia astmy ciężkiej w wieku 7 lat lub powyżej.

Wiele koni z łagodną lub umiarkowaną postacią choroby można z powodzeniem leczyć jedynie poprzez zmiany środowiskowe i dietetyczne, bez dodatkowej terapii lekowej. Utrzymywanie koni na pastwisku w pełnym wymiarze godzin jest ogólnie zalecane w przypadku objawów klinicznych występujących jako odpowiedź na alergeny stajenne. Natomiast konie, których choroba związana jest z pyłkami roślin i pastwiskiem powinny unikać dostępu do łąk z wyjątkiem miesięcy zimowych.

Leczenie astmy u koni to przede wszystkim zapewnienie środowiska wolnego od alergenów. Jeśli astma ma przebieg bardzo łagodny to w zdecydowanej większości przypadków wystarczy poprawa środowiska życia konia aby zniwelować objawy. W przypadkach cięższych stosuje się steroidowe leki przeciwzapalne wziewnie działające miejscowo, leki rozszerzające oskrzela oraz mukolityczne.

Diagnozę astmy stawia na podstawie wywiadu i charakterystycznych wyników badań klinicznych. Dodatkowe badania diagnostyczne w celu potwierdzenia i scharakteryzowania zapalenia dróg oddechowych obejmują endoskopię górnych dróg oddechowych i tchawicy oraz płukanie oskrzelowo-pęcherzykowe (BAL), badanie czynnościowe płuc, radiogramy klatki piersiowej i badanie ultrasonograficzne. W cytologii krwi charakterystyczny jest częsty wzrost neutrofili.

Do głównych i częstych alergii skórnych koni należy atopia, alergia na ukąszenia owadów oraz alergia pokarmowa. Rzadziej spotykamy się z chorobami autoimmunologicznymi powiązanymi z alergią jak toczeniem rumieniowatym związanym z fotouczuleniem czy pęcherzycą liściastą. Czasem można spotkać się z immunologicznym zapaleniu naczyń, skrobawicą albo łysieniem plackowatym.

Główną przyczyną atopowego zapalenia skóry u koni są alergeny środowiskowe: kurz, pleśnie, pyłki. Konie z atopią mogą wykazywać świąd, który często prowadzi do szeregu zmian wtórnych, w tym rumienia, nadżerek, łuszczenia i łysienia w wyniku samookaleczeń i potencjalnych infekcji wtórnych. W przypadku atopowej pokrzywki mamy do czynienia z liszajami skórnymi i powikłaniami bakteryjnymi.  Objawami tej choroby jest swędzenie, które czasami objawia się bezwłosymi plamami, stanem zapalnym skóry i parchem. Alergia skórna może być powiązana z astmą. Leczenie miejscowe, np. szamponoterapia jest ważnym elementem terapeutycznym.

Nadwrażliwość na ukąszenia owadów (IBH) stanowi bardzo poważny problem w zakresie dobrostanu dotkniętych tą chorobą koni i kucyków. IBH spowodowane jest reakcją nadwrażliwości na białka w ślinie owadów kąsających. Konie z nadwrażliwością na owady mogą wykazywać szereg objawów klinicznych, które mogą być nie do odróżnienia od atopowego zapalenia skóry. Najcięższą postacią tej alergii jest lipcówka. Konie z tym schorzeniem należy bezsprzecznie ubierać w derki siatkowe lub wspierać się derkami egzemowymi oraz używać preparatów odstraszających owady. Przydają się także maski.  Wrażliwość na ślinę owadów jest bardzo zróżnicowana. Dla koni z takim schorzeniem właściwy wybór repelentów jest istotny. Ochrona przeciwko owadom powinna dotyczyć przede wszystkich repelentów odstraszających.

Dane genetyczne i epidemiologiczne sugerują, że u koni, podobnie jak u innych gatunków różne objawy nadwrażliwości mogą występować razem. Odkryto, że konie dotknięte nadwrażliwością na ukąszenia owadów wykazują nadreaktywność dróg oddechowych nawet przy braku jawnych objawów klinicznych. Konie uczulone na jeden alergen mogą być bardziej podatne na rozwój nowych alergii.

Alergie skórne kontaktowe dotyczą czapraków, owijek, derek, szamponów, środków piorących, środków przeciwko owadom, lanoliny, wełny, zdarzają się nawet alergię na gumowe wędzidła, itp. Alergia kontaktowa charakteryzuje się wystąpieniem objawów typowych dla atopowego zapalenia skóry, ale wyróżnikiem jest to, że zmiany pojawiają się tylko w miejscu lub w pobliżu obszaru ciała, z którym zetknął się alergen. Alergie skórne są dziedziczne.

Zarówno alergie, jak identyfikacja czynników ich wywołujących są bardzo skomplikowanym tematem. Nie każdy przypadek pokrzywki czy swędzenia skóry, kaszlu czy wydzieliny z nosa świadczy o alergii, a przypadek alergii skórnej może być spowodowany przez coś, co koń zjada lub wdycha, a nie dotyka. Diagnozę każdego przypadku alergii rozpoczyna się od opisu problemu przez właściciela. Opis powinien uwzględniać dokładny termin pierwszych objawów oraz wszystkich zmian w środowisku i diecie konia jakie w tym czasie nastąpiły. Kolejno weterynarz przeprowadza fizyczne badanie konia odnotowując nieprawidłowe wyniki oraz obserwując wszelkie objawy kliniczne. Na postawie tak uzyskanych wyników można następnie wykonać testy, takie jak zeskrobiny skóry, biopsje i hodowle pod kątem chorób skóry aby wykluczyć pasożyty, grzyby lub bakterie. Jeśli uzyskane dowody wskazują na alergię, w przypadku astmy i alergii skórnej kolejno można przeprowadzić specjalistyczne testy alergiczne w celu potwierdzenia diagnozy oraz wsparcia planu leczenia. Większość weterynarzy jest zgodnych, że śródskórne testy alergiczne są bardziej miarodajne niż testy serologiczne. Większa wiarygodność testów śródskórnych wynika z tego, że większość przeciwciał IgE, najważniejszych dla reakcji alergicznych zlokalizowane jest w większej ilości w skórze niż w krwi. Przeciwciała IgE w skórze znajdują się na komórkach tucznych, które pękają i powodują zaczerwienienie, ból, obrzęk oraz swędzenie. Nowoczesną techniką identyfikacji alergii są specjalne mikrochipy.

Metodą leczenia przyczynowego alergii oddechowej czy skórnej jest immunoterapia swoista, tak zwane odczulanie. Polega na podawaniu stopniowo zwiększanych dawek wyciągów z alergenów w postaci iniekcji podskórnych w oparciu o wcześniejsze testy różnicujące w celu wytworzenia w organizmie wierzchowca tolerancji na dany alergen. Skuteczność terapii zależy od długości czasu jak długo koń jest uczulony. Ta swoista immunoterapia alergenowa ma szansę na trwałe wyleczenie, chociaż nie daje stu procentowej pewności. Czasem może przynieść tylko tymczasowe złagodzenie objawów.

Do potencjalnie ciężkiej, rzadkiej i zagrażającej życiu reakcji alergicznej obejmującej cały organizm możemy zaliczyć wstrząs anafilaktyczny. Najczęściej obserwuje się go u koni po wstrzyknięciu leku lub szczepionki ale może być także odpowiedzią na dowolny alergen, taki jak użądlenie owada. Objawy pojawiają się zazwyczaj w kilka minut, rzadziej do godziny po iniekcji. Wstrząs anafilaktyczny czasem do złudzenia przypomina reakcję prokainową. Konie z łagodną anafilaksją zwykle mają pokrzywkę i obrzęk głowy. Konie z ciężką anafilaksją popadają w apatie i przygnębienie, rozszerzone nozdrza i podwyższone tętno. Mogą pojawić się objawy kolki lub biegunka. W ciężkich przypadkach wpadają w szok, który wymaga natychmiastowej pomocy weterynaryjnej.

Podsumowując powyższe, najważniejszym elementem w przypadku wystąpienia alergii u konia pierwszą metodą obrony jest usunięcie alergenu ze środowiska zwierzęcia lub/i z paszy. W poważniejszych przypadkach stosuje się leki sterydowe. W przypadku alergii skórnych mogą być podawane bezpośrednio na skórę, w przypadku alergii wziewnych iniekcyjnie. W przypadku alergii oddechowych stosuje się też leki rozszerzające oskrzela. Z innej grupy leków stosowanych w przypadku alergii są leki przeciwhistaminowe, które pomagają złagodzić kliniczne objawy choroby, a w przypadku wtórnych infekcji bakteryjnych czasami stosuje się również antybiotyki. Suplementy, które mają dobrą skuteczność działania w przypadku końskiej astmy i alergii skórnej to oleje tłoczone na zimno: rybny, lniany, z wiesiołka, z czarnej porzeczki - Omega 3 i Omega 6 (GLA) oraz witaminy A, C, E wykazujące działanie przeciwutleniające.

Do działań ochronnych w przypadku alergii skórnych należy ochrona przed insektami (derki siatkowe, egzemowe, spraye, maski, frędzle), pranie końskiej odzieży (derek, czapraków) w środkach hipoalergicznych, naturalnym szarym mydle, a w przypadku astmy także minimalizacja pyłu i kurzu w środowisku konia (stosowanie ściółek bezpyłowych, codzienne sprzątanie, podawanie wszelkich pasz na mokro, optymalnie boksy angielskie, otwarte wiaty). W przypadku alergii pastwiskowej często konieczne jest przeniesienie konia do innej stajni w innej lokalizacji geograficznej.

Opieka nad koniem z alergią nie należy do zadań łatwych. Objawy kliniczne zdecydowanie obniżają komfort życia wierzchowca i niejednokrotnie prowadzą do dużego stresu. Diagnostyka alergii bywa czasochłonna i skomplikowana. W przypadku wdrożenia szybkiego i odpowiedniego postępowania w momencie wystąpienia pierwszych zwiastunów choroby mamy olbrzymie szanse zahamowania dolegliwości i powstrzymania rozwoju schorzenia.

 Przesyłam najserdeczniejsze pozdrowienia,

Ania