Zamość, 04.06.2022r

Droga Aniu,

Dzisiaj mam takie krótkie pytanie: Czy powinno się regularnie badać krew konia? Jeżeli tak, to z jaką częstotliwością? Czy wykonanie badania profilaktycznego raz na rok będzie stosownym podejściem? Czego możemy dowiedzieć się z takiego profilaktycznego badania krwi? Czy warto je robić, gdy wydaje nam się, że koń jest zdrowy? Kluczem jest tutaj właśnie owo "wydaje mi się"...

pozdrawiam

Marcin

Lębork, 08.06.2022

Drogi Marcinie,

Analiza krwi może dostarczyć bardzo ważnych informacji o zdrowiu konia i jest rutynową częścią opieki nad wierzchowcem. Rutynowe badania krwi: morfologia i biochemia mogą wykryć wczesne problemy na etapie, kiedy koń jeszcze ich nie uzewnętrznia. A zbadanie wartości w krwi pierwiastków dodatkowych takich jak miedź, cynk czy selen pozwala ustalić czy w diecie konia ich nie brakuje i czy należy wdrożyć odpowiednią suplementację.

U zdrowego konia lekko pracującego pełna morfologia wraz z biochemią i trzema wyżej wymienionymi pierwiastkami powinna być wykonywana średnio raz w roku. U koni intensywnie pracujących, starszych czy chorych tak jak wrzodowych, jelitowych czy metabolicznych częściej, w zależności od konieczności. Po wykonaniu badania, jeśli istnieje taka konieczność, po określonym czasie od wdrożenia leku bądź suplementu albo zmianie diety badanie krwi należy powtórzyć. Można przebadać ponownie cały profil morfologiczny i biochemiczny wraz z pierwiastkami lub skupić się na pojedynczym parametrze lub kilku, które wcześniej nie mieściły się w granicach normy.

Tak na prawdę, nie ma określonego najlepszego terminu o jakiej porze roku pobierać próbki krwi u konia do badania. Jednak przyjmuje się, że u zdrowych koni najlepiej wykonać badanie tuż po przesileniu zimowym czyli przed okresem wymiany sierści z zimowej na letnią. Przedwiośnie i wiosna nie jest lekką porą dla koni ze ze względu na wymianę okrywy włosowej i duże skoki temperatur i ciśnień. W związku z tym przed tym okresem warto sprawdzić kondycję organizmu wierzchowca aby w porę móc zapobiec ewentualnym niedoborom przyczyniającym się do pogorszenia samopoczucia lub schorzeniom. Drugim okresem terminu badań u koni zdrowych może być czas po przesileniu letnim czyli przed widocznymi zewnętrznymi oznakami wymiany sierści na zimową, czyli lipiec.

U koni chorych testy krwi w zdecydowanej większości przypadków są nieodłącznym elementem diagnostycznym. Lekarz weterynarii na podstawie oględzin konia, zewnętrznych objawów i wywiadu z opiekunem może ustalić jakie dodatkowe profile badań wykonać oprócz ogólnej morfologii i biochemii. Do profili tych możemy zaliczyć profil na Cushinga, syndrom metaboliczny (EMS), geriatryczny, kondycję fizyczną (szczególnie przydatny u koni sportowych intensywnie pracujących) a także specjalny profil dla źrebiąt. Z krwi można wyczytać również hormony (insulinę, kortyzol, T4, T3, hormony wzrostu, glukagon, kalcytoninę). Próbek krwi koni używa się także wraz z  wymazami w profilach oddechowych (krew EDTA). Z krwi prowadzi się także badania na herpeswirusy u koni i przeciwciała.

Badania krwi są bardzo przydatnym narzędziem diagnostycznym jednak należy też zdawać sobie sprawę, że mają również swoje ograniczenia. Warto wiedzieć, że spora część badanych parametrów, które nie znajdują się w granicach normy ma podłoże żywieniowe (zbyt bogata dieta lub niedobory) i stresowe (metody treningowe, rodzaj utrzymania i zmiany pogody). Zaburzenia żywieniowe i stres mają wpływ przede wszystkim na układ hormonalny a hormony mają więcej niż jeden z narządów docelowych w organizmie.

Do podstawowych rutynowych badań krwi należy: morfologia, biochemia i pierwiastki dodatkowe: miedź, cynk i selen.

MORFOLOGIA KRWI U KONI

Określa ilościowo krwinki czerwone, białe i płytki krwi. Badania morfologiczne są bardzo przydatne do określenia reakcji fizjologicznych organizmu. Test opisuje całkowitą liczbę czerwonych krwinek (RBC), hemoglobinę: całkowitą ilość białka w krwinkach czerwonych przenoszącego tlen z płuc do tkanek organizmu i zabierającą dwutlenek węgla z tkanek do płuc, hematokryt (PCV: stosunek objętości krwinek czerwonych do pełnej krwi), średnią objętość erytrocytu (MCV).

Niskie wartości krwinek czerwonych i hematokrytu mogą świadczyć o anemii a ich zbyt wysokie wartości o odwodnieniu. Jednak informacje te nie dają ostatecznego wyniku a jedynie wskazówkę do skoncentrowania się na możliwej chorobie. Zazwyczaj wartość hematokrytu wraca do normy po zdiagnozowaniu i wyleczeniu przyczyny anemii, do której bardzo często należą choroby przewlekłe, a najczęściej przewodu pokarmowego. W zdecydowanej większości przypadków jeśli z badań krwi wyczytujemy anemię to jest ona generalnie wskazówką, że w organizmie konia należy naprawić inny problem.

Morfologia krwi skupia się także na zwalczających infekcje krwinkach białych (WBC). Test ten pozwala podzielić również różnicowo krwinki białe na ich pięć określonych typów: neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile i bazofile.

Podwyższony parametr WBC zwykle świadczy o infekcji lub stanie zapalnym a bliższe przyjrzenie się konkretnym typom komórek może dostarczyć wskazówek co do rodzaju zachodzącego procesu. Często przy chorobach zakaźnych można spotkać się z jednym lub dwoma typami podwyższonych komórek a przy chorobach bakteryjnych, na przykład jak w przypadku zapalenia płuc, można spotkać się z podwyższonymi neutrofilami. Na wczesnym etapie infekcji bakteryjnej można dostrzec wiele niedojrzałych neutrofili we krwi ponieważ organizm samoczynnie stara się zwalczyć infekcję. Wysoki procentowy udział pojedynczej konkretnej krwinki białej, eozynofila może wskazywać na zarobaczenie lub proces alergiczny.

Natomiast niskie poziomy krwinek białych mogą wskazywać na endotoksemię i ogólnoustrojowy stan zapalny, na przykład w wyniku rozstrojeń flory jelitowej lub infekcji jelitowych, gdzie toksyny uwalniane przez niektóre bakterie jelitowe dostają się do krwiobiegu. W takich przypadkach krwinki białe przechodzą z krwi do innych tkanek i z tego powodu ich poziom w krwi jest zaniżony. Niski poziom krwinek białych jest bardzo alarmujący i generalnie może świadczyć o dużej chorobie.

Morfologia pokazuje nam również wartości trombocytów (PLT), płytek krwi odgrywających ważną rolę w tworzeniu zakrzepów i stymulacji gojenia po urazie. Ich niska liczba może być spowodowana niektórymi toksynami bądź lekami albo być wynikiem czynników immunologicznych i może narazić konia na ryzyko niekontrolowanego krwawienia. Zawyżone wartości PLT są bardzo rzadko spotykane u koni.

BIOCHEMIA KRWI U KONI

Może być wykonana w profilu ogólnym lub pod kątem jakiegoś schorzenia. Polega na zbadaniu przejrzystej, żółtawej cieczy pozostałej po usunięciu wszystkich stałych krwinek z pobranej próbki przez skrzepnięcie a następnie odwirowanie. Identyfikuje poziomy różnych białek, enzymów, elektrolitów i innych biochemikaliów, które wskazują na ogólny stan zdrowia oraz funkcję poszczególnych narządów. Uzyskane wyniki oceniają takie narządy jak wątrobę, mięśnie czy nerki.

Biochemia krwi pozwala określić poziomy białek takich albuminy i globuliny. Ich niskie wartości świadczą o ich utracie z krwi co można spotkać przy ostrych biegunkach ale ich niskie poziomy także mogą świadczyć o złym funkcjonowaniu nerek bądź wątroby. Białka te produkowane są w wątrobie więc ich niskie poziomy mogą mówić o upośledzeniu funkcji tego narządu jeśli inne parametry biochemii krwi wskazują na jej zaburzenie. Również wzajemny stosunek tych białek wobec siebie może pomóc w rozróżnieniu problemów zdrowotnych, które mają wpływ na oba te czynniki. Innym ważnym białkiem jest fibrynogen odpowiadający za wspomaganie tworzenia skrzepów krwi. Umiarkowanie podwyższony  może świadczyć o procesie zapalnym, a wysoko podwyższony o procesie zakaźnym. Parametr ten może być przydatny do oceny konia na dane leczenie lub do diagnozy infekcji.

Innymi parametrami, które możemy odczytać z biochemii są elektrolity czyli rozpuszczone jony: sód, potas, chlorki, wapń, fosfor. Jony te są niezbędne dla wielu funkcji biologicznych a ich nienormalnie wysokie lub niskie poziomy mogą mieć bardzo znaczący wpływ na zdrowie konia. Ich poziomy we krwi mogą się bardzo szybko zmieniać na przykład w wyniku biegunki, odwodnienia, złego funkcjonowania nerek. Dla przykładu podwyższony poziom potasu może świadczyć o chorobie nerek lub uszkodzeniu mięśni. Zazwyczaj u zdrowego konia w ciągu doby jony te ulegają sporym wahaniom we krwi co związane jest z procesami ich transportu.

Glukoza: cukier stanowiący źródło energii dla konia. U zdrowych koni stężenie glukozy we krwi ulega ciągłym wahaniom w ciągu doby w odpowiedzi na takie czynniki jak stres lub rodzaj spożywanej paszy a także ból. W ogólnej biochemii odczyt glukozy jest mało wiarygodny.

Kolejnymi parametrami oznaczanymi w biochemii jest mocznik i kreatynina. Są produktem przemiany materii. Wraz z kreatyniną jest odfiltrowywany przez nerki i podobnie jak ona: świadczy o stanie ich zdrowia. Wysoki poziom mocznika może również świadczyć o zbyt białkowej diecie.

Ważnymi enzymami, które badamy podczas biochemii są enzymy wątrobowe. Należą do nich AST, ALP i GGT. Jeśli wartości te są podwyższone najczęściej świadczą o uszkodzeniu wątroby albo dróg żółciowych. Mogą być podwyższone przy zarobaczeniu, zatruciu lub niewłaściwej diecie. Przy odpowiedniej opiece nad koniem w zdecydowanej większości przypadków wracają do prawidłowych poziomów. Inny enzym: GGTP to doskonały biomarker stresu oksydacyjnego związanego z metabolizmem glutationu.

Kolejnym wskaźnikiem zdrowia wątroby jest bilirubina powstająca w wyniku rozpadu krwinek czerwonych. Jej podwyższony poziom może świadczyć o nadmiernej utracie krwinek czerwonych lub o uszkodzeniu wątroby. U koni, w przeciwieństwie do innych gatunków zwierząt jej podwyższony poziom zwykle nie jest poważny.

Wskaźnikiem czynności mięśniowych jest enzym kinaza kreatynowa. Jej podwyższone poziomy świadczą o uszkodzeniu tkanki w wyniku czego nadmiernie przedostaje się do krwiobiegu. Podwyższona wartość kinazy może świadczyć również o zarobaczeniu.

Raporty laboratoryjne oparte na badaniach krwi mogą dostarczyć bardzo konkretnych i szczegółowych informacji na temat organizmu konia. Wyniki te należy bardzo rozważnie interpretować i przede wszystkim porównywać z zewnętrznymi objawami klinicznymi konia i jego dietą. Badanie krwi to tylko jeden z elementów układanki do postawienia konkretnej i trafnej diagnozy. I chociaż badania krwi są niezbędnym elementem diagnostycznym to żadna z analiz biochemicznych nie jest w stanie dostarczyć ostatecznej odpowiedzi na każde pytanie na przykład dotyczące odżywienia, treningu czy wydajności oraz zdrowia. Czasem w celu postawienia trafnej diagnozy potrzebne są dodatkowe badania krwi o określonym profilu, czasem moczu, próbki płynu z płuc lub płynu wyściełającego układ pokarmowy.

Biochemia konia jest zmienna w odpowiedzi na porę dnia, schemat ćwiczeń, dietę, porę karmienia, stres i inne parametry. Nawet jeśli codziennie o tej samej porze pobieramy próbki krwi, interpretacja wyników jest sztuką. Poziomy elektrolitów nieustannie ulegają wahaniom. Spangfors powiedział: „Dla dobrej interpretacji wyników analizy krwi potrzebna jest wiedza, intuicja i fantazja. Należy rozumieć dynamikę pomiędzy poszczególnymi parametrami. Aby być doświadczonym tłumaczem wyników laboratoryjnych należy porównywać rzeczywistą sytuację z wynikami testu w dyskusji z trenerem i dietetykiem. Dzięki temu można rozwinąć umiejętność odczytywania wyników testów. Z zasady o wiele łatwiej dostrzec kiedy coś z organizmem konia dzieje się nie tak ale bardzo trudno dostrzec kiedy jest w optymalnym zdrowiu. Łatwo zauważyć niedobór miedzi ale wręcz niemożliwe dostrzec kiedy poziom miedzi jest optymalny dla danego konia. Wyniki testów mają dobre znaczenie kliniczne, pokazują nierównowagę pomiędzy parametrami a dzięki temu jesteśmy w stanie skorygować te dysproporcje zanim pojawią się objawy kliniczne“.

 

Wraz z badaniem fizykalnym i przeglądem historii konia badanie krwi może dostarczyć cennych informacji na temat zdrowia i funkcjonowania systemów organizmu. Rutynowe badania krwi pomagają również ustalić jak wprowadzane przez nas zmiany wynikające z czynników środowiskowych na przykład po zmianie stajni, zmianie diety oraz zmianie w treningach i ogólnym zarządzaniu lub chociaż zwykłe zmiany pogody i temperatura otoczenia mają wpływ na kondycję wierzchowca. Wyniki badań warto skrzętnie przechowywać. Dzięki temu można prowadzić porównania, które mogą pomóc dać ogólny pogląd na jakiej diecie i przy jakim zarządzaniu organizm konia radzi sobie najlepiej.

 

Pozdrawiam serdecznie,

Ania