Zamość, 14.06.2023
Droga Aniu,
dzisiaj chciałem zapytać w kwestii elektrolitów dla koni. Czym są elektrolity, dlaczego i czy konieczne jest ich stosowanie? Jak stosować elektrolity dla koni w lato, a jak w innych porach roku? Jaką formę mogą przyjmować elektrolity? Czy są jakieś uwarunkowania co do stosowania w wybranej formie?
Czy elektrolity stosuje się wyłącznie dla koni intensywnie pracujących, czy też możemy podawać je każdemu konikowi? Czy są konie, którym nie powinno podawać się elektrolitów?
Pozdrawiam ciepło z powiewem lata
Marcin
Lębork, 24.06.2023
Drogi Marcinie,
Elektrolity to jony soli znajdujące się w osoczu, krwi i w płynach ciała. W organizmie pełnią bardzo ważne rolę - odpowiadają za przewodzenie impulsów elektrycznych, pozwalają zachować odpowiednią homeostazę oraz wpływają na pracę wszystkich organów. Do głównych elektrolitów możemy zaliczyć sód, wapń, magnez, potas oraz chlorki, przyczyniające się do zachowania odpowiedniej równowagi kwasowo-zasadowej oraz biorące udział w tworzeniu kwasu solnego w żołądku.
Sód jest najbardziej aktywnym osmotycznie składnikiem płynu międzykomórkowego. Jest najważniejszym kationem, który uczestniczy w odpowiednim nawodnieniu organizmu.
Wapń bierze udział w prawidłowym przewodzeniu impulsów w neuronach oraz odpowiada za ich regulację.
Magnez jest kluczowy do zapewnienia prawidłowej pracy układu nerwowego oraz mięśniowego i właściwego przebiegu procesów metabolicznych.
Potas natomiast wspomaga utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi a dodatkowo wspiera pracę mięśni oraz serca.
Prawidłowo żywiony koń, w diecie którego znajdują się odpowiednie proporcje witamin i minerałów, mający dostęp do świeżej i czystej wody, lizawki solnej oraz paszy objętościowej, który nie poci się stale powyżej półtora godziny, nie potrzebuje suplementacji elektrolitami. Suplementacji elektrolitami mogą potrzebować konie, które poddane są tak intensywnemu wysiłkowi fizycznemu, że pocą się przez dłuższy okres czasu (około dwóch godzin i więcej). Przeciętny koń rekreacyjny czy sportowy, który pracuje nawet kilka godzin dziennie, ale nie jest to praca bardzo intensywna, gdzie dla przykładu przez dwie godziny bardzo intensywnie się poci nie potrzebuje suplementacji elektrolitami. Wystarczy zbilansowana dieta oraz dostęp do zwykłej lizawki solnej - białej kłodawskiej lub różowej himalajskiej, ewentualnie jeśli koń ma problem z jej zlizywaniem można podać sól granulowaną (sproszkowaną) do dowolnego pobierania. Suplementacji elektrolitami mogą potrzebować konie rajdowe długodystansowe albo pracujące całymi dniami w polu pocąc się intensywnie. Dla przykładu nawet konie biegające krótkie lub średnie dystanse na torach nie potrzebują suplementacji elektrolitami. Wystarczająca ilość elektrolitów dla takich koni znajduje się w paszy objętościowej - zielonce pastwiskowej, sianie, balancerach, paszach treściwych podawanych pełnoporcjowo (dobrze zbilansowanych) lub podawanych pełnoporcjowo mieszankach witaminowo-mineralnych.
Sól (NaCl)- chlorek sodu ma fundamentalne znaczenia dla dobrego samopoczucia konia. Bez względu na porę roku sól jest niezbędna. Część sodowa NaCl jest potrzebna do prawidłowego skurczu mięśni, w tym mięśnia sercowego, a także impulsów nerwowych w całym ciele i mózgu. Siano (nie solone) i pastwisko mają zazwyczaj niedobór sodu stąd lizawki solne są podstawą prawidłowej diety każdego konia.
Część chlorkowa NaCl pomaga zrównoważyć pH krwi i przepływ wody do i z komórek. Jest potrzebna do regulacji potasu, co pozwala na prawidłowy skurcz mięśni oraz gospodarkę wodną. W odróżnieniu od części sodowej NaCl, siano i pastwisko są bardzo bogate w chlorki. Dodatkową cechą chlorków jest wytwarzanie kwasu solnego w żołądku (HCl), który jest niezbędny do fazy wstępnej trawienia białek. Dodatkowo kwas solny w żołądku jest pierwszą linią obronną przed drobnoustrojami dostającymi się wraz z paszą do przewodu pokarmowego.
Koński pot składa się głównie z sodu, chlorków i potasu, w zdecydowanie mniejszej ilości z magnezu oraz z wapnia, które odpowiadają za utrzymanie prawidłowego bicia serca konia, pracę przewodu pokarmowego, pracę nerek, a także za utrzymanie prawie każdej reakcji biochemicznej.
Siano praktycznie nie dostarcza sodu ale dostarcza duże ilości chlorków oraz potasu (lucerna jest bardzo bogata w potas). Kluczem jest dostarczenie koniowi przewagi w zakresie poziomu chlorków we krwi przed rozpoczęciem ćwiczeń. Około 4-5 kg siana jest w stanie zapewnić koniowi wystarczającą ilość chlorków do intensywnego wysiłku fizycznego. Świeża trawa pastwiskowa również zawiera chlorki ale koń przed intensywnym wysiłkiem fizycznym musiałby zjadać ją przez kilka godzin. Zielonka pastwiskowa zawiera znaczne ilości wody, która rozcieńcza chlorki. Jeśli koń ma stały dostęp do pastwiska to nie jest to problem i w ciągu doby jest w stanie uzupełnić wystarczają ilość chlorków. Jeśli natomiast ma limitowany dostęp do pastwiska to warto przed intensywnym wysiłkiem podać odpowiednią ilość siana.
W sytuacji, gdy koń nie otrzymuje wystarczającej ilości sodu zaczyna działać hormon aldosteron. Wysyła on wiadomość do nerek nakazując im za wszelką cenę zatrzymać w organizmie sód. W konsekwencji nerki zatrzymują sód ale zaczynają wydalać potas. W badaniach krwi może pojawić się niedobór potasu. Suplementacja potasem byłaby błędem ponieważ koń w takiej sytuacji potrzebuje więcej sodu, ponieważ brak sodu powoduje utratę potasu.
Hormony zawsze starają się utrzymać równowagę pomiędzy wodą a sodem i zdarza się, że koń nie zawsze może odczuwać pragnienie czy odwodnienie. Jeśli koń nie pije wystarczającej ilości wody jego krew będzie zawierała sód. Hormon antydiuretyczny powoduje, że koń zaczyna wydalać małe ilości mocno skoncentrowanego moczu ponieważ antydiuteryk nakazuje nerkom zatrzymać wodę a przez to koń nie odczuwa pragnienia.
W obu przypadkach hormony starają się utrzymać równowagę pomiędzy sodem a wodą. Koń nie zawsze będzie zdawał sobie sprawę, że potrzebuje więcej wody. Jest to prymitywny mechanizm przetrwania. Jednak nie należy dopuszczać do włączenia u konia tego typu mechanizmu. Rozwiązaniem jest zapewnienie odpowiedniej ilości sodu. Jeśli koń niechętnie pobiera sól z lizawki, nie ma apetytu na sól w granulkach a intensywnie się poci to najlepszą opcją jest podaż solonego siana lub siana spryskanego roztworem wody z solą. Nawet łagodne odwodnienie może nieść przykre konsekwencje - mięśnie bardzo szybko się męczą, wzrasta również ryzyko kolki.
Zapotrzebowanie na potas i chlorki jest zaspokajane z siana. Siano i trawa pastwiskowa mają jednak często niedobory magnezu i zdarza się, że również wapnia. Warto poddawać siano analizie. Jednak wszystkie konie pracujące powinny otrzymywać zbilansowane mieszanki witaminowo-mineralne zaopatrujące organizm w prawidłowe poziomy witamin i minerałów takich na przykład jak wapń czy magnez. Odpowiednie proporcje pierwiastków są równie ważne. Zamiast elektrolitów zawsze polecam koniom sportowym pełne mieszanki witaminowo-mineralne bez nadmiaru chlorków, które i tak koń pozyskuje z siana. Dodatkowo do prawidłowego przyswajania poszczególnych pierwiastków potrzebne są odpowiednie poziomy witamin. Niektóre z nich pełnią funkcje elektrolitów. Przykładem takiej witaminy jest witamina B. Zdrowy koń wytwarza tę witaminę w jelitach w naturalny sposób, jednak koń poddany intensywnemu wysiłkowi, koń wrzodowy lub po chorobie bądź w stresie najprawdopodobniej będzie wymagał suplementacji witaminy B do utrzymania prawidłowej równowagi ustroju. Zbilansowane mieszanki witaminowo-mineralne posiadają w swoim składzie zarówno ważne elektrolity w przyjaznej formie a dodatkowo witaminy z grupy B. Witaminy z grupy B działają jako kafaktory dla różnych enzymów zaangażowanych w funkcje elektrolitów. Na przykład witamina B1 i B6 odgrywają istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu systemów transportów elektrolitów. Wiadomo również, że prawidłowe wchłanianie wapnia jest możliwe tylko dzięki wystarczającej ilości witaminy D.
W jednym z badań dotyczących koni wytrzymałościowych zbadano wpływ doustnej suplementacji elektrolitami wierzchowców startujących na odcinku 80 km. Celem badania było określenie czy podanie koniom wysokiej dawki chlorku sodu i chlorku potasu zwiększa spożycie wody, zapobiega nadmiernej utracie masy ciała i czy poprawia wydajność w porównaniu z niską dawką. Badanie było randomizowane, krzyżowe i przeprowadzone na 8 koniach uczestniczących w dwóch 80 kilometrowych przejazdach (ta sama trasa w odstępie 28 dni). 40 minut przed startem i po pokonaniu połowy trasy konie otrzymały wysokie lub niskie dawki elektrolitów. Okazało się, że wysoka suplementacja elektrolitami zwiększa pobór wody ale nie zwiększa żadnej wykrywalnej przewagi nad niską dawką elektrolitów. Dodatkowo podwyższone stężenia elektrolitów w surowicy krwi koni, które otrzymały ich wyższe dawki były nieodpowiednie dla koni wytrzymałościowych.
Suplementy elektrolitowe zwiększają ryzyko wrzodów żołądka czy nasilenie się choroby wrzodowej. Dzieje się to głównie nie przez obecność cukru w suplementach (chociaż pośrednio u wrażliwych koni cukier może pogarszać stan żołądka) ale głównie przez dużą dawkę chlorków w jednej porcji.
W sytuacji kiedy koń musi otrzymać elektrolity (intensywne pocenie się przez dłuższy czas, intensywny wysiłek fizyczny, choroba przebiegająca z gorączką, niektóre postacie kolek, biegunki) to ważna jest ich forma podania. Lekarze weterynarii zazwyczaj stosują kroplówki nawadniające, które nie podrażniają żołądka. W sprzedaży dostępne są elektrolity w proszku i w paście. Elektrolity w proszku są dużo bardziej bezpieczne ponieważ można rozpuścić je w wodzie i spryskać nimi większą ilość siana w mieszance z lucerną co pozwoli zbuforować żołądek i nie dostarczy dużej ilości chlorków za jednym razem. Elektrolity w paście powinny być stosowane wyłącznie na wypełniony żołądek a dodatkowo z suplementem buforującym kwas solny.
Podsumowując, w razie potrzeby najbezpieczniejszą formą elektrolitów są kroplówki nawadniające a zdrowemu koniowi w godzinnym, dwugodzinnym zwykłym treningu nie są absolutnie potrzebne. Takim koniom wystarczy dobra zbilansowana dieta pod względem witaminowo-mineralnym, siano oraz lizawka (w razie konieczności siano solone) oraz czysta i świeża woda.
Pozdrawiam Cię,
Ania