Zamość, 10.01.2022
Droga Aniu,
Jeszcze raz, wszystkiego najlepszego w Nowy 2022 Roku. Na dzisiaj przypada mój pierwszy list po świętowaniu.
Piszę do Ciebie w sprawie analityki pasz oraz składu pasz. Pojęcia te mogą być czasami mylone. Często też, nie wiadomo jak czytać wybrane parametry. Czy mogłabyś w prosty sposób przybliżyć, czym jest skład paszy dla koni, a czym analityka składu paszy? Do czego służy w ogóle podawanie analityki? W jaki sposób uzyskuje się miary analityczne? Czy my jesteśmy w stanie zweryfikować skład vs analityka domowymi sposobami, czy też jest to wyłącznie możliwe w laboratorium? Może też coś powiesz więcej o wpływie składników na frakcje paszy? Które składniki powodują, że jest bardziej luźna, pylista, a które wpływają na jej większe „zbicie”?. Jakie też są sposoby na skarmianie koni, jeżeli wydaje nam się, że może w paszy za dużo jest frakcji pylistej?
Przykładowy opis paszy załączam poniżej.
Skład: Płatki kukurydziane mikronizowane, otręby pszenne, gniecione ziarno owsa, śruta sojowa non GMO, kiełki słodowe jęczmienne, melasa, siemię lniane, olej lniany, wysłodki buraczane, siano granulowane, lucerna sieczka, premix MPU, tlenek magnezu, węglan wapnia, chlorek sodu, fosforan jednowapniowy, dodatki:E672 Witamina A, E671 Witamina D3, E3a700 Witamina E
Analityka: Białko ogólne 13,0%, Włókno surowe 6,7%, Popiół surowy 8,00%, Tłuszcz surowy 15,0%, Skrobia 19,6%, Cukier 11,9%, Wapń 1,50%, Fosfor 0,87%, Magnez 0,35%, Sód 0,49%, Witamina A 27421j.m/kg, Witamina D3 1691j.m/kg, Witamina E 184,0j.m/kg
Energia metaboliczna: 13,5MJ
Z niecierpliwością czekam na odpowiedź.
Marcin
Lębork, 13.01.2022
Drogi Marcinie,
Bardzo dziękuję za życzenia noworoczne.
Skład paszy to kompozycja składników w niej zawartych. Innymi słowy ulotka na opakowaniu ze składem wymienia wszystkie komponenty paszowe, które zostały użyte w celu stworzenia danego musli, granulatu czy sieczki. Skład paszy ujawnia „przepis“ na paszę, czyli wyszczególnia wszystkie „produkty“, z których się ona składa podobnie jak w książce kucharskiej w przepisie na jakieś danie.
Komponentami paszy (składnikami) są zboża, otręby, łuski, makuchy, śruty, nasiona roślin oleistych, zioła, wytłoki, kiełki, sieczki, pelletki, zimnotłoczone oleje oraz takie dodatki jak: premiksy, drożdże, witaminy czy kreda paszowa. Ogromnym plusem jest, gdy producent umieszcza dokładną procentową zawartość poszczególnych składników. Dzięki temu dietetykowi układającemu dietę dla konia albo właścicielowi łatwiej jest zbilansować dodatkową dawkę żywieniową czy ziołową dla wierzchowca. Nie zawsze się tak dzieje, bo jak dobry kucharz chroni swoją recepturą, tak i producenci, nie zawsze pokazują swój gotowy przepis.
Celem każdego programu żywieniowego jest osiągnięcie odpowiedniej równowagi pomiędzy komponentami zawartymi w poszczególnych paszach, które zjada koń. Całkowity skład dziennej dawki pokarmowej konia obejmujący zarówno paszę objętościową jak i treściwą musi spełnić wymaganie żywieniowe zwierzęcia. Aby było to możliwe to potrzebna jest informacja o zawartości składników odżywczych w komponentach paszy, czyli właśnie analityka. Pomiędzy różnymi paszami a nawet tymi samymi komponentami paszowymi występują ogromne różnice w zawartości składników odżywczych. Na przykład komponenty paszowe zebrane z tego samego pola mogą odznaczać się bardzo różnym składem jak udziałem białka czy włókna, które zależą od warunków pogodowych czy terminu zbioru. Ze względu na to, że potrzeby pokarmowe koni zależą od wieku, rasy, wykonywanej pracy oraz stanu zdrowia, analityka paszy pozwala precyzyjnie zbilansować dietę idealnie do potrzeb danego zwierzęcia. Analityka paszy wyraża jakość paszy w sposób mierzalny. Ujawnia procentowo skład chemiczny paszy.
Podstawowa analiza chemiczna paszy, tak zwana analiza weendeńska, umożliwia oznaczenie 5 składników: włókna, suchej masy, białka, tłuszczu oraz popiołu. Analiza weendeńska pokazuje informacje o składnikach pokarmowych jednak nie daje informacji o ich strawności lub wykorzystania przez konie. Z tego względu komponentom paszowym oznaczonym w wyniku badania podstawowego składu chemicznego dodaje się określenie „surowy“. Składniki strawne paszy wylicza się w oparciu o dodatkowe wyniki badań strawnościowych. Współczynnik strawności umożliwia ocenę jakości paszy czyli stopień jej wykorzystania przez zwierzę.
Sucha masa paszy składa się z popiołu surowego oraz pozostałej materii organicznej (białko, tłuszcz, włókno i bezazotowych związków wyciągowych). Suchą masę oznacza się metodami wagowymi oraz destylacyjnymi, bliskiej podczerwieni, pomiaru oporności elektrycznej albo chromotograficznie. Często uzyskuje się ją po wysuszeniu paszy w 105 stopniach C do tak zwanej stałej masy.
Popiół surowy to wszystkie związki nieorganiczne, które pozostają po spaleniu organicznej substancji paszy w piecu muflonowym w temperaturze około 600 stopni. W skład popiołu wchodzą wszystkie mikro- i makroelementy (wapń, fosfor, sód, potas, magnez, chlor, siarka i inne), naturalne i wtórne zanieczyszczenia krzemionką oraz takie zanieczyszczenia jak piasek. Dobrej jakości pasza powinna zawierać 5-9% popiołu. Analiza składu mineralnego paszy zazwyczaj wykonywana jest metodą atomowej spektrometrii absorbcyjnej.
W skład surowego włókna wchodzi celuloza, hemiceluloza, lignina, kutyna, suberyna, pektyny, pentozany, gumy, śluzy, kleje roślinne, kwas fitynowy i jego sole oraz krzemionka. Włókno spełnia najistotniejszą i najważniejszą rolę w żywieniu koni. Włókno surowe, czyli węglowodany strukturalne, dzieli się na frakcje włókna neutralno-detergentowego (NDF) i frakcje włókna kwaśno-detergentowego (ADF) oraz ligninę kwaśno-detergentową (ADL). Na koncentrację włókna w paszy wpływa głównie gatunek rośliny oraz termin pokosu.
Źródłem NDF są składniki strukturalne roślin a w szczególności ściany komórkowe. NDF stanowi sumę ADF plus hemicelulozę (hemiceluloza, celuloza, lignina wraz z kutyną- suberyna, azot związany z ligniną). ADF jest miarą składników zbudowanych z celulozy i z ligniny. Lignina jest dla koni niestrawna. Sieczki o wysokim ADF są zazwyczaj mniej strawne i mają niższą wartość energetyczną. Frakcja ADL to frakcja ligniny w ADF (lignina, kutyna, suberyna oraz wosk). Procent ADF mierzony jest przez gotowanie paszy w roztworze kwaśnego detergentu, a następnie pomiar pozostałości. Procent NDF mierzy się w ten sam sposób gotując próbkę w neutralnym detergencie, a następnie mierząc nierozpuszczalną pozostałość.
Idealny ADF dla koni wynosi mniej niż 35% a NDF mniej niż 45%. Sieczki z udziałem późno koszonej trawy lub lucerny często przekraczają o 10 lub więcej procent te wartości. Im wyższa zawartość ADF i NDF tym mniej energii i kalorii pochodzących z danej paszy.
Chemicznie białko ogólne stanowi sumę związków zawierających azot. Białko ogólne składa się z białka właściwego i związków azotowych niebiałkowych czyli pozostałych związków zawierających azot i niebędących białkami (peptydy, wolne aminokwasy, aminy, amidy oraz mocznik). Nadmiar związków azotowych niebiałkowych ma działanie toksyczne dla organizmu konia.
W celu określenia zawartości białka oznacza się wartość azotu metodą Kjeldaha. Paszę poddaje się procesowi mineralizacji a kolejno określany jest poziom amoniaku uwalniany z mineralizatu. Ilość azotu zostaje przemnożona przez współczynnik 6,25 ponieważ białko ogólne pochodzenia roślinnego zawiera średnio 16% azotu ogólnego, stąd 100% : 16% równa się 6,25. Białko ogólne dzielimy na białko właściwe: proste i złożone oraz związki azotowe niebiałkowe. Białko właściwe to związki złożone z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi. Optymalny poziom białka w diecie jest różny dla różnych ras koni, ich wieku lub wykonywanej pracy.
Do celu określenia składu aminokwasowego pasz służą specjalne analizatory lub metoda chromatografii cieczowej z zastosowaniem odpowiednich kolumn rozdzielczych.
Tłuszcz surowy to materiał, który można usunąć z paszy przez ekstrakcję rozpuszczalnikiem organicznym. To frakcja substancji i związków chemicznych rozpuszczalnych w eterze dwuetylowym i eterze naftowym, a nierozpuszczalnych w wodzie. Analiza zawartości tłuszczu surowego przeprowadzana jest metodą wagową. Różnica pomiędzy masą próbki przed i po ekstrakcji daje wynik zawartości tłuszczu surowego.
Związki bezazotowe wyciągowe w paszy to strawne węglowodany wewnątrzkomórkowe i strukturalne, w których skład wchodzą monosacharydy, oligosacharydy (dwucukry- sacharoza) i wielocukry (skrobia). Węglowodany strukturalne wchodzą w skład włókna NDF i wyrażone są w suchej masie. Zawartość węglowodanów skrobiowych oblicza się odejmując od 100 % zawartości NDF białka ogólnego, tłuszczu i popiołu surowego. Do oznaczania zawartości skrobi służą także nowoczesne metody enzymatyczne. Monosacharydy i disacharydy bez frakcji fruktanowej oznacza się metodą etanolową.
Cieczową chromatografią wysokociśnieniową lub rzadziej cienkowarstwową w oparciu o wzorce poszczególnych substancji wykonuje się analizę substancji antyodżywczych ale także witamin.
Do porównywania pasz i oceny ich jakości służy informacja o zawartości energetycznej. Zawartość energii w paszy nie jest mierzona bezpośrednio jak inne składniki odżywcze ale wyliczana jest za pomocą równań regresji i relacji z innymi składnikami odżywczymi. W przypadku koni energetyczność paszy jest określana w celu dostosowania jej do optymalnego utrzymania wzrostu, przyrostu, laktacji, reprodukcji czy poziomu aktywności konia. Brak dostarczenia odpowiedniej ilości energii powoduje słabą wydajność. Energią brutto paszy jest ilość energii ogólnie zawartej w paszy. Energia strawna (ES) to ilość energii w paszy pomniejszona o ilość energii utraconej w kale. Natomiast energia metaboliczna (EM) to część energii paszy, która stanowi różnicę pomiędzy energią zawartą w niektórych produktach przemiany materii, wydalaną w moczu lub w gazach fermentacyjnych. Zużywana jest na podstawowe procesy metaboliczne, termoregulację, energię termiczną trawienia, aktywność fizyczną oraz produkcję. EM określona na opakowaniu z paszą służy do zbilansowania energii w diecie konia. Jest wyrażona w megakaloriach lub megadżulach.
Wartość energetyczną paszy można określić na podstawie metod chemicznych i fizycznych, zawartości składników pokarmowych wcześniej oznaczonych w paszy. Najbardziej celną metodą jest spalenie próbki paszy w bombie kalometrycznej. Energia netto to ilość energii w paszy pomniejszona o ilość energii traconej w kale, moczu, w produkcji ciepła czy procesach trawiennych i metabolicznych.
Na podstawie informacji o składzie paszy zamieszczonej przez producenta na opakowaniu możemy odnaleźć na przykład alergen, na który uczulony jest koń. Albo na przykład dzięki takiej informacji możemy zrezygnować z danego zioła, które podajemy ponieważ dana pasza już je uwzględnia. Udział procentowy sieczki, trawokulek bądź lucernokulek obok procentowego udziału zboża zawarty na opakowaniu mówi nam czy koń wymaga dodatkowej sieczki w celu buforowania żołądka czy pasza jest tak stworzona, że dodatkowa sieczka nie będzie nam potrzebna. Analityka załączona na opakowaniu pozwala na dokładne ustalenie dawki żywieniowej dla danego konia, mówi nam czy pasza nadaje się dla danej rasy na przykład pod względem zawartości białka albo czy spełnia wymagania konia odnośnie pracy, którą wykonuje. Jednak wartości analizy chemicznej, które przedstawione są jako „surowe" nic nam nie mówią o stopniu ich strawności. Metody biologiczne, enzymatyczne i inne bardziej zaawansowane zapewniają bardziej żywieniową perspektywę analizy pasz. Można wykonać dodatkowe badania tak zwanego współczynnika strawności, który określa jaka ilość składnika pokarmowego pobranego z paszy przez konia zostaje przez niego w pełni strawiona. Do metod oznaczania strawności pasz wykorzystuje się badania in vitro i in vivo. Oprócz współczynnika strawności na przyswajanie paszy wpływa również rasa konia, jego wiek, stan zdrowia, stan fizjologiczny (ciąża, laktacja, ruja) ale również dodatek witamin w paszy, ilość i regularność posiłków serwowanych koniowi, zbilansowanie dawki pokarmowej oraz dostępność wody.
Weryfikacja analityki domowymi sposobami jest możliwa ale nigdy nie będzie dokładna. Do domowej analizy paszy służą specjalne tabele żywieniowe. Jednak dają tylko ogólny pogląd a rzeczywisty skład chemiczny paszy może znacznie odbiegać od analiz zawartych w tabelach. Domowa analiza uwzględnia także wizualną i węchową ocenę jakości paszy. Bez analizy laboratoryjnej nie jesteśmy w stanie określić rzeczywistego udziału minerałów, włókna surowego, białka surowego czy tłuszczu surowego. Wartości te są zmienne i zależą nie tylko od terminu zbiory ale także od rodzaju gleby, na której rosły komponenty paszowe oraz od pogody.
Frakcja paszy, czyli jej struktura zależy w głównej mierze od komponentów paszowych, które zawiera oraz od tego, czy pasza jest specjalnie przetworzona (granulacja) czy też nie. Generalnie pasze z bardzo niewielkim udziałem oleju i bez melasy będą zdecydowanie bardziej sypkie. Spoiwem pasz jest właśnie olej albo melasa. Tym samym sieczki czy z lucerny, czy trawiaste, czy ze słomy owsianej nie zawierające dodatku oleju czy melasy będą pyliste. Dotyczy to głównie sieczki z lucerny z tego względu, że lucerna podczas procesu suszenia i po wysuszeniu gubi delikatne listki, które bardzo łatwo ulegają skruszeniu i przemieniają się w proszek. Najbardziej wartościowa część lucerny to właśnie listki. To one zawierają najwięcej witaminy E oraz substancji buforujących, minerałów i innych witamin. Odpylona sieczka z lucerny byłaby pozbawiona ważnych wartości odżywczych i nie spełniałaby swojego zadania w żywieniu koni. Częstym dodatkiem do paszy w celu jej bilansacji jest siano łąkowe cięte, które również lubi się rozkruszyć w niewielkim stopniu. Wszelkie dodatki mineralne, premiksy czy witaminy w paszy treściwej również będą stanowić frakcję pylistą. Dodatkowo różnego rodzaju zioła, których wrażliwe części ulegają samoistnemu rozkruszeniu a także susze owocowe jak na przykład wytłok porzeczkowy. Rozkruszone śruty, makuchy a także otręby czy drobne łuski mogą również stać się częścią frakcji pylistej. Pasze granulowane natomiast mogą ulec przygnieceniu w transporcie i ulec również w pewnym stopniu rozkruszeniu, gdzie rozkrusz będzie stanowił frakcję pylistą. Pasze, w których jest obecna frakcja pylista najlepiej podawać koniom po zroszeniu ich wodą i wymieszaniu bezpośrednio przed podaniem. Jeśli suplementujemy koniom olej to najlepiej wymieszać z nim paszę również przed podaniem. Dzięki dodatkowi oleju i dokładnym wymieszaniu wszystkie komponenty paszowe stanowiące pył ulegną przyklejeniu do frakcji stałych.
Reasumując, skład paszy to inaczej mówiąc wykaz produktów, komponentów, z których sporządzona jest pasza. Natomiast analiza pomaga w zrozumieniu, czy energetyczność, równowaga minerałów i białka, a także skrobi, tłuszczu czy cukru jest odpowiednia w danej paszy dla danego konia na przykład metabolicznego, z ochwatem, wrzodowego, rosnącego czy klaczy karmiącej.
Najbardziej powszechną analizą pasz jest analiza weendeńska uwzględniająca 5 składników takich jak suchą masę, popiół, białko surowe, tłuszcz surowy i włókno surowe. Do innych analiz należą również badania mikroskopowe pod kątem zawartości chwastów (na przykład w próbkach siana, z którego powstaną trawokulki), a także zanieczyszczeń przez grzyby lub szkodniki. Analizy chemiczne oraz badania mikroskopowe i mikrobiologiczne przeprowadzane są w laboratoriach agrochemicznych i weterynaryjnych. Domowym sposobem możemy ocenić paszę organoleptycznie na podstawie takich cech zewnętrznych jak kolor, kształt, zapach, smak i wilgotność lub mniej więcej określić analitykę na podstawie tabel żywieniowych jednak dokładna analiza chemiczna jest możliwa tylko metodą laboratoryjną.
Pozdrawiam ciepło,
Ania